اولین‌های سینمای ایران
در عرصه‌ هنر و به ویژه سینما اولین‌های بسیاری وجود دارند که در حافظه‌ اکثر ما می‌درخشند. می‌دانیم که مظفرالدین‌شاه قاجار با وارد کردن نخستین دستگاه سینماتوگراف در سال 1279 هجری شمسی به کشور، سرآغازی برای سینمای ایران رقم زد. نام فیلم «دختر لُر» اولین فیلم ناطق سینمای ایران و «روح انگیز سامی‌نژاد» اولین بازیگر زن ایرانی را به‌ یاد داریم. «گرداب» هم به عنوان اولین فیلم رنگی تاریخ سینمای ایران در حافظه تاریخی- سینمایی‌مان برجسته است. اما شاید خیلی از ما با اولین سازنده فیلم سینمایی در ایران آشنا نباشیم.

اوگانیانس جد بزرگ سینمای ایران
اولین سالن سینمای عمومی در سال 1291 ساخته شد، اما سینماهای تأسیس‌ شده به نمایش فیلم‌های غربی که در مواردی زیرنویس فارسی داشتند می‌پرداختند. تا سال 1309 که نخستین فیلم بلند سینمایی ایران به نام «آبی و رابی» توسط آوانس اوگانیانس ساخته شد. امروز زادرود ایشان به عنوان یکی از اولین‌های تاریخ هنر ایران زمین است.
آوانس اوگانیانس (۱۲۷۹- ۱۳۴۰) اولین کارگردان سینمای ایران و همچنین بانی اولین مدرسه بازیگری در ایران است. او که به نام آوانس اوهانیان (Ovanes Ohanian) هم شناخته و معروف است در تاریخی بین سال 1279 تا 1281 به دو روایت در عشق‌آباد ترکمنستان یا مشهد ایران در خانواده‌ای ارمنی متولد شد. دوران تحصیلش را با خواندن تجارت در تاشکند، حقوق در عشق‌آباد و سینما در مسکو به پایان رسانید و در سال ۱۳۰۸ به همراه دخترش به ایران مهاجرت کرد.
در سال ۱۳۰۹ مدرسه آرتیستی سینما را که اولین مدرسه سینمایی در ایران بود با نام «پرورشگاه آرتیستی سینما» در تهران تأسیس کرد و در همین سال به عنوان نویسنده، کارگردان، بازیگر و تدوین‌گر اولین فیلم تاریخ سینمای ایران را پدید آورد.

آغاز سینما یا یک کمدی صامت تقلیدی
فیلم «آبی و رابی» یک کمدی سیاه‌و‌سفید و صامت بود که تهیه‌کنندگی آن را ساکوارلیذره و فیلمبرداری آن را خان‌بابا‌خان معتضدی برعهده داشت. فیلم روز جمعه 12 دی 1309 ساعت دو بعدازظهر در سینما مایاک به نمایش درآمد و با استقبال فراوانی رو به رو شد. «آبی و رابی» پانصد و شصت تومان خرج برداشت و حدود هفت هزار تومان عاید اوگانیانس کرد. بخشی از این فیلم ماجراهای خنده‌دار دو مرد بلند وکوتاه در موقعیت‌های مختلف را روایت می‌کرد و بخشی از آن نیز نقاشی بود. از «آبی و رابی» که در واقع به تقلید از فیلم‌های زوج کمدین دانمارکی «پات و پاته‌شون» ساخته شده بود هیچ نسخه‌ای باقی نمانده است.

مهاجرت به کشور مهاراجه‌ها
اوگانیانس پس از ساخت اولین فیلم‌اش در سال ۱۳۱۱، استودیو پرس‌فیلم را تأسیس کرد و به ساختن فیلمی با نام حاجی‌آقا آکتور سینما با بازی زما دخترش پرداخت. اما شکست اقتصادی دومین فیلم او، اوگانیانس را خیلی زود از سینمای ایران ناامید و دلسرد کرد و موجب شد به محض اینکه در سال ۱۳۱۷ از وی برای تأسیس یک مدرسه سینمایی در کلکته دعوت شد آن را قبول کند. او با سفر به هند اولین مدرسه سینمایی را در کلکته در سال ۱۳۱۸ برای این کشور تأسیس کرد و آوازه‌ای برای خود در سرزمین هزار ادیان دست و پا نمود. وی همچنین در چندین سالی که در هند اقامت داشت به عنوان یکی از اعضای آکادمی اختراعات و اکتشافات آسیا فعالیت می‌کرد.
اوگانیانس پس از تاسیس «مدرسه آرتیستی سینما» در همان سال‌ها در جریان ارزش‌گذاری برای اهدای جایزه به بهترین فیلم‌های هندی فعال بود. او که با نام او.جی اوهانیان فعالیت می‌کرد، در ژانویه 1940 (1319) دستگاهی به نام «اوهان سیستم» ساخت که امکان سنکرونیزه کردن فیلم و صدا را در داخل استودیو فراهم می‌کرد.

بازگشت به ایران در هیبت یک دکتر مسلمان
او در سال ۱۳۲۶ به ایران بازگشت و راهی دگرگون برای زندگی در پیش گرفت. در سال ۱۳۳۰ به طور ظاهری اسلام آورد و با انتخاب نام پروفسور رضا مژده به کار درمان طاسی سر پرداخت و همچنین سعی در اختراع وسایلی کرد که برایش توام با موفقیت نبود. وی قصد داشت برای آموزش سینما به بانوان و خردسالان نیز کلاس تشکیل دهد که هیچ‌گاه موفق نشد. در سال ۱۳۳۳ تصمیم به فعالیت مجدد در سینما گرفت که با ناکام بود. حاصل این فعالیت فیلمی بود با نام «سوار سفید» که ناتمام ماند. حتی در سال ۱۳۳۸ فیلمنامه‌ای نوشت با عنوان کودتای ۱۲۹۹ که نتوانست آن را تبدیل به فیلم کند.
اوگانیانس در سال ۱۳۴۰ در تهران درگذشت و با اینکه روزگاری به اسلام روی آورده بود در قبرستان ارامنه تهران به خاک سپرده شد.
گزارش از نفیسه علوی

انتهای پیام/ع.آ