به گزارش سینماپرس، دیروز سالگرد تولید سیدمرتضی آوینی مستندساز و نویسنده نامی انقلاب اسلامی بود. آوینی و آثارش چه مکتوب و چه بصری گنجینه‌های بزرگی است که بعد از سال‌ها و به تازگی مورد پژوهش و تحقیق قرار گرفته است که نشان از آگاهی مطالب عمیق و ناب اندیشه‌ای و هنری این شهید بزرگوار دارد.

دو کتاب در این سال‌ها توسط دانشجویان و اساتید دانشگاه درباره آوینی منتشر شده است؛ یکی کتابی که در حقیقت رساله کارشناسی ارشد یک دانشجو در ایتالیا به نام  «واقع‌گرایی اسلامی به مثابه نظریه فیلم، مرتضی آوینی و نظریه فیلم» نوشته محمدعلی طائی است که توسط انتشارات علمی-فرهنگی منتشر شده است و دیگری کتابی است که در ماه‌های اخیر توسط بنیاد سینمایی فارابی و با همکاری انتشارات واحه ترجمه و منتشر شده است به نام  «روایت جنگ در دل جنگ» که در حقیقت نگاهی به مستندسازی و روش ایشان است.

این دو کتاب و آثار دیگر مانند جلسات شرح آثار وی در مؤسسه‌ها و نهادهای گوناگون، نوید کشف شخصیت فکری او دارد که به مرور نه تنها در ایران بلکه در جهان در حال کار است. دیروز نیز جلسه نقد و بررسی کتاب  «روایت جنگ در دل جنگ» با حضور خانم امینی همسر شهید آوینی، محمدحسین مهدویان کارگردان سینما، محمدعلی شاکری مترجم کتاب و سیدعلی میرفتاح منتقد ادبی در باغ کتاب تهران برگزار شد.

شاکری در ابتدای این نشست در توضیحی کلی خانم دوویکتور که دانش‌آموخته علوم سیاسی است و در سیاستگذاری عمومی و فرهنگی در سینما تخصص دارد، برای ارائه پایان‌نامه صلاحیت دانشیاری خود در دانشگاه سوربن کتابی به نام تصاویر، رزمندگان و شهدا، جنگ ایران و عراق از منظر سینمای ایران نوشته با ۳ فصل عمده و ۹ بخش که کتاب روایت جنگ در دل جنگ، مختصرشده دو فصل از آن کتاب و کامل فصل سوم است. زیرا وی پیش از این بخش‌هایی از فصل سوم را مرتبط با شهید آوینی در قالب مقاله‌ای ترجمه کرده بوده و تخصصی هم در مورد فصل‌های اول و دوم با تمرکز در مورد سینمای ایران و جنگ نداشته است.

وی افزود: دوویکتور در این اثر برای کار شهید آوینی شناسنامه درست می‌کند و نشان می‌دهد سینمای مستند آوینی چطور در سنت سینمای نوین ایران شکل گرفته است.

شاکری ارزشمندی دیگر کار دوویکتور را تهیه تاریخ شفاهی شیوه ساخت روایت فتح دانست و گفت: مصاحبه نویسنده این کتاب با فیلمبرداران گروه شهید آوینی و ثبت و ضبط شیوه و منطق تصویربرداری آنها باعث حفظ این سنت شد. دوویکتور در نهایت روایت از فرم را به تصویر ارتباط داده و در نهایت به متن می رسد. وی نتیجه گرفت: بر خلاف کارکردی که شهید آوینی برای آثار خودش قائل بود یعنی اثر تبلیغاتی در زمان جنگ، این آثار فراتر از مخاطبانش زنده اند و تعبیر و تفسیر می‌شوند، مراجع سینمایی دارند و دوویکتور شهید آوینی را خیاط زمان می‌داند که در کار تدوین فیلم‌های گرفته شده کار مدرنی را ارائه می‌دهد.

۲۸ سال بعد از شهید آوینی هنوز تحقیق جدی روی تفکر و کارهای او نشده

امینی نیز به روند آشنایی با نویسنده پرداخت و گفت: اولین بار سال ۲۰۱۲ با خانم دوویکتور ملاقات کردم و در مجموع تا زمان چاپ شدن اثر که سال ۲۰۱۵ است ما پنج دیدار داشتیم، بعد از اینکه کتاب به فرانسه چاپ شد مایل بودم نشر واحه این کار را چاپ کند که مطلع شدم روند ترجمه و چاپ از قبل به همت بنیاد فارابی و انجمن ایران‌شناسی فرانسه در ایران آغاز شد و ما به عنوان نفر سوم وارد این روند شدیم. انتشارات واحه مسئولیت ویرایش کتاب را برعهده داشت.

وی با اشاره به نکات ارزشمند کتاب افزود: نویسنده به وضعیت اجتماعی و سیاسی قبل از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران می‌پردازد و بعد روی مستندهای شاخص از چهار مستندساز برجسته ایرانی متمرکز می‌شود، همچنین در ادامه به فرم سینمای شهید آوینی اشاره و بعد تبیین می‌کند چرا این فرم با فرم سینماگران مبتکر سنخیت دارد. نویسنده مسیر درست و پیوسته‌ای را انتخاب می‌کند و به همان نتیجه‌ای که از اول به عنوان فرضیه مطرح کرده می‌رسد.

وی تأکید کرد: امروز و ۲۸ سال بعد از درگذشت شهید آوینی ندیده‌ایم در تحقیقاتی به تفکر، ماهیت و سینمای او به شکل جدی پرداخته شود در حالیکه او با بیش از ۷۰ قسمت برنامه‌سازی برای تلویزیون هم در طول جنگ و هم بعد به شکل نظری و عملی این تفکر را نشان داد.

در ادامه سیدعلی میرفتاح به عنوان منتقد و از اعضای هیئت تحریریه مجله سوره با تأکید بر اهمیت کار دوویکتور به عنوان فردی که جنگ هشت ساله ایران را ندیده و در فضای آن نیز قرار نداشته‌ است اما برای درک وجه سینمایی آن بسیار تلاش کرده است گفت: روش نویسنده در این کتاب، نوشتن کتاب حرفه‌ای تحقیقاتی را یاد می‌دهد.

شخصیت شهید آوینی با امثال جلال آل احمد و شریعتی قابل قیاس است

وی ادامه داد: امروز ۲۸ سال از نبودن شهید آوینی بین ما می‌گذرد اما هنوز مسأله بسیاری از ما، زنده است و از این جهت با افرادی مانند جلال آل احمد (۱۳۰۲ تا ۱۳۴۸) و علی شریعتی (۱۳۱۲ تا ۱۳۵۶) قابل مقایسه است. افراد زیادی مایلند درباره او بدانند و بخوانند و حتی اگر ما اهمال کنیم کسانی از خارج از ایران می‌آیند و روی این فرد کار می‌کنند. هنوز گرد فراموشی روی او ننشسته است با اینکه نسبت به ۲۸ سال قبل تغییرات زیادی روی داده و اقتضائات رسانه دست‌کم به شدت تغییر کرده است.

سردبیر پیشین روزنامه اعتماد مهم‌ترین دلیل این امر را در مسأله‌داشتن و دغدغه‌مند بودن شهید آوینی دانست و گفت: او دردمند بود و با صداقت به موضوعات می‌پردازد، همین امر باعث شده ماندگار شود.

محمدحسین مهدویان نیز در ادامه با اشاره به جذاب نبودن نام و تصویر روی جلد کتاب گفت: از مدت‌ها قبل خبر داشتم خانم دوویکتور در حال نوشتن کتابی در مورد سینمای دفاع مقدس و شهید آوینی است و وقتی کتاب چاپ شد و به دستم رسید بعد از مدتی خواندن آن را شروع کردم. خواندن این کتاب هم خاطرات مرا از گذشته عمیق‌تر کرد و هم دانسته‌های مرا با گذشته‌ها مرتبط.

مهدویان این اثر را با کتاب‌های مرجعی در حوزه سینما مانند تاریخ سینمای ایران مقایسه کرد و افزود: جای تأسف است که در فضای دانشگاهی ما هم زمینه تولید چنین کارهایی فراهم نیست و هم انگیزه‌های شخصی برای آنها وجود ندارد.

کارگردان مجموعه آخرین روزهای زمستان تأکید کرد: غیر از تأثیراتی که از مجموعه روایت فتح گرفته‌ام، مستند تازه‌نفس‌ها و تصویری که کیانوش عیاری از تابستان ۵۸ تهران در آن به دست می‌دهد یا مستند جست‌وجو از امیر نادری و فضایی که از اولین روزهای بعد از انقلاب می‌سازد مجموعه‌هایی است که من با آنها ارتباط عمیقی برقرار کرده بودم و در این کتاب این آثار و بسیاری آثار دیگر برتر جمع‌آوری و نقد شده‌اند.

روایت فتح پروپاگاندا نیست

میرفتاح در ادامه به بخش دیگری از شخصیت شهید آوینی اشاره کرد و گفت: سوءتفاهم اسلامی یا دینی کردن سینما از دهه ۷۰ آغاز شد؛ در حالی که شهید آوینی با این امر مخالف و معتقد بود تا وقتی به لحاظ تکینیکی بر سینما تسلط نداشته باشیم، نمی‌توانیم راجع به اسلامی بودن یا نبودن آن بحث کنیم.

وی با اشاره به ساخت آثاری برای تشویق مردم در جبهه و به طور کلی پروپاگاندا در زمان جنگ گفت: با اینکه خود شهید آوینی می‌گفت این آثار تبلیغی‌اند، روایت فتح پروپاگاندا نیست و نباید از آن منظر به آن پرداخت.

نویسنده کتاب شمسیه لندنیه ادامه داد: روایت فتح بر خلاف اقتضائات رسانه که باید مخاطب را دچار غفلت بکند از چند خصوصیت متضاد برخوردار است، اول مرگ آگاهی و دوم اینکه رویدادهای روز ایران را در زمان جنگ تحمیلی دارای دو وجهه ظاهری و باطنی می‌داند. وجهه ظاهری همان است که در دهه ۶۰ خورشیدی‌ایم اما شهید آوینی باطن آن را در ادامه تاریخ انبیا می‌دانست که فهم این امر به مبانی عرفانی نیاز دارد. آوینی روایت فتح را به برنامه‌ای مرگ‌آگاهانه در امتداد تاریخ انبیا تبدیل کرد.